سنت هدایتهدایت در اصطلاح عبارتست از نشان دادن هدف و راهنمایی افراد. [۱]
طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج۱، ص۵۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، س۱۳۷۴ ش، چ پنجم.
فهرست مندرجات۲ - در اصطلاح ۳ - انواع هدایت ۳.۱ - هدایت تکوینی ۳.۲ - هدایت تشریعی یا وحی ۳.۲.۱ - اقسام هدایت تشرعی خداوند ۳.۲.۱.۱ - هدایت اولیه و نخستین ۳.۲.۱.۲ - هدایت ثانویه یا پاداشی ۳.۲.۱.۳ - هدایت به مفهوم رسیدن به واقع ۳.۲.۱.۴ - هدایت به مفهوم حکم و اراده خدا ۴ - فهرست منابع ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - معنای لغویهدایت از ریشه هدأ و در لغت به معنای سکون ، آرامش ، بدون سر و صدا و حرکت ، سکونت گزیدن می‌باشد. [۲]
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۴، ص۷۹، قم، انتشارات هجرت، س۱۴۱۰ ق، چ دوم.
و نیز به‌معنای توقف از حرکت، سکونت و خواب در شب ، ساکت نمودن بچه و خواباندن آن آمده است. ۲ - در اصطلاحدر برخی موارد مقصود از هدایت پایداری و استوار ماندن در مسیر و راه است، [۴]
علامه طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه مترجمان تحقیق، رضا ستوده، ج۸، ص۲۶۵، تهران، انتشارات فراهانی، س۱۳۶۰ ش، چ اول.
بنابراین هدایت، شناختن درست و صحیح هدف، انتخاب راه و طریق صحیح برای رسیدن به هدف و پایداری در مسیر است و هدایت در عام‌ترین معنای خود شامل همه مخلوقات خداوند می‌گردد. [۵]
طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج۱، ص۲۹، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، س۱۳۷۴ ش، چ پنجم.
۳ - انواع هدایتهدایت در مورد انسان‌ها به دو مفهوم به کار رفته است؛ هدایت عامه که شامل همه انسان‌ها می‌شوند، چه مؤمن باشد یا کافر و آن نشان دادن راه خیر و سعادت در پیمودن مسیر زندگی انسان است، ولی هدایت خاصه مختص به مؤمنان می‌باشد و آن تأمین‌کننده راه کمال و سعادت اخروی است. [۶]
طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج۱، ص۲۶، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، س۱۳۷۴ ش، چ پنجم.
۳.۱ - هدایت تکوینیهدایت تکوینی به این مفهوم که هدایت در متن خلقت و در فطرت مخلوقات وجود دارد، نشانه‌های هدایت تکوینی مانند: « عقل ، غریزه ، شعور ، عاطفه ، و انواع اداراکات » می‌باشد. «قالَ رَبُّنَا الَّذی أَعْطی کُلَّ شَی‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی» «گفت: پروردگار ما همان کسی است که به هر موجودی، آنچه را لازمه آفرینش او بوده داده سپس هدایت کرده است!» خداوند هر حیوانی را هدایت نمود، راه بهره‌وری از امکانات را به او شناساند تا آن‌جا که طفل را به پستان مادر و جوجه را به این‌که از مادرش بخواهد غذا در دهانش بریزد راهنمایی کرد. [۸]
علامه طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ترجمه مترجمان، ج۶، ص۶۱۵، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، س۱۳۷۷ ش، چ دوم.
پس هدایت تکوینی خداوند غیر اختیاری بوده و شامل همه موجودات می‌شود.۳.۲ - هدایت تشریعی یا وحیاین هدایت فقط انسان‌ها را شامل می‌شود، یعنی خداوند علاوه بر هدایت تکوینی که در فطرت انسان وجود دارد، به وسیله فرستادن پیامبران و وحی ، انسان را مورد هدایت قرار داده است؛ «ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیبَ فیهِ هُدیً لِلْمُتَّقینَ» «آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزکاران است» ۳.۲.۱ - اقسام هدایت تشرعی خداوندمرحوم طبرسی هدایت تشرعی را به اقسام زیر تقسیم نموده است. [۱۰]
علامه طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه مترجمان تحقیق، رضا ستوده، ج۱، ص۱۶۸، تهران، انتشارات فراهانی، س۱۳۶۰ ش، چ اول.
شاید تقسیم‌بندی ایشان به اعتبار مراتب اشتراک در خلقت و درجه قرب به خداوند از حیث اطاعت پذیری و دریافت پاداش الهی بوده باشد.۳.۲.۱.۱ - هدایت اولیه و نخستیناین نوع هدایت در واقع همان هدایت تشریعی است و شامل همۀ انسان‌ها اعم از مؤمن و کافر می‌شود. «.. وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدی» «در حالی که هدایت از سوی پروردگارشان برای آن‌ها آمده است!» «وَ هَدَیناهُ النَّجْدَینِ» «و او را به راه خیر و شرّ هدایت کردیم!» ۳.۲.۱.۲ - هدایت ثانویه یا پاداشیوقتی مؤمنین از هدایت تشریعی و عمومی خداوند بهره می‌برند و پیامبران الهی را تصدیق می‌نمایند، خداوند آن‌ها را مشمول هدایت خاص قرار می‌دهد ودر واقع به آن‌ها پاداش عطا می‌کند. «وَ الَّذینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ» «کسانی که هدایت یافته‌اند، خداوند بر هدایتشان می‌افزاید و روح تقوا به آنان می‌بخشد!» آغاز و شروع هدایت از ناحیه خداوند است، وقتی انسان‌ها راه هدایت را برگزینند، خداوند به عنوان پاداش آن‌ها را مشمول هدایت خاصۀ خود قرار می‌دهد. البته هدایت یک امر استمراری و یک امر وجودی مانند رشد درختان است که همواره باید وجود داشته باشد و انسان باید همواره از گناه پرهیز نماید، نه این‌که یک امر مقطعی باشد مانند بنای ساختمان؛ لذا انسان اگر بعد از هدایت گناه نماید، به ضلالت و گمراهی می‌افتد، این‌گونه نیست که اگر کسی هدایت شد دیگر به ضلالت نمی‌افتد؛ مثلاً در مورد ارتداد اوّل هدایت است، بعد ضلالت؛ لذا اگر بعد از هدایت مرتکب معصیت شود، تمام اعمال نیکو و خیری که انجام داده است حبط و نابود می‌شود. ۳.۲.۱.۳ - هدایت به مفهوم رسیدن به واقعهدایت به این مفهوم، رسیدن به هدف و واقع می‌باشد چنانچه قرآن می‌فرماید: «إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یهْدیهِمْ رَبُّهُمْ بِإیمانِهِمْ تَجْری مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ فی جَنَّاتِ النَّعیمِ» «کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، پروردگارشان آن‌ها را در پرتو ایمانشان هدایت می‌کند، از زیر (قصرهای) آن‌ها در باغ‌های بهشت ، نهرهایی جاری است، این‌گونه هدایت مختص به مؤمنین است» ۳.۲.۱.۴ - هدایت به مفهوم حکم و اراده خدااین نوع هدایت تعلق به اراده خداوند دارد؛ «وَ مَنْ یهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ یضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِهِ..» «هر کس را خدا هدایت کند، هدایت یافته واقعی است و هر کس را گمراه سازد، هادیان و سرپرستانی غیر خدا برای او نخواهی یافت. این نوع هدایت اختصاص به اهل ایمان دارد» [۱۶]
علامه طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه مترجمان تحقیق، رضا ستوده، ج۱، ص۱۶۸، تهران، انتشارات فراهانی، س۱۳۶۰ ش، چ اول.
۴ - فهرست منابع(۱) ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، س۱۴۱۴ ق، چ سوم. (۲) طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، س۱۳۷۴ ش، چ پنجم. (۳) علامه طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه مترجمان تحقیق، رضا ستوده، تهران، انتشارات فراهانی، س۱۳۶۰ ش، چ اول. (۴) علامه طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ترجمه مترجمان، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، س۱۳۷۷ ش، چ دوم. (۵) فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، انتشارات هجرت، س۱۴۱۰ ق، چ دوم. (۶) قرآن کریم. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت پژوهشکده باقرالعلوم، برگرفته از مقاله «سنت هدایت». |